4. ΕΛΛΑΝΟΔΙΚΕΣ
Η ανάγκη επίβλεψης της εφαρμογής των κανονισμών των Αγώνων επέβαλε την ύπαρξη των Ελλανοδικών (=δικαστές των Ελλήνων). Οι Ελλανοδίκες ήταν οι ανώτατοι άρχοντες και κριτές των Αγώνων στην Ολυμπία. Φρόντιζαν για την τήρηση της τάξης, έκριναν τους αγωνιζόμενους χωρίζοντάς τους σε κατηγορίες -παίδες ή άνδρες- και επόπτευαν τις θυσίες. Επίσης επέβλεπαν την εκγύμναση των αθλητών και η κρίση τους δεν περιοριζόταν στο επίπεδο της σωματικής επίδοσης, αλλά επεκτεινόταν και αφορούσε και ζητήματα χαρακτήρα και ήθους των αθλητών. Είχαν ακόμα δικαίωμα εκδίκασης παραβιάσεων από μέρους των αθλητών, επέβαλαν σωματικές ή χρηματικές ποινές, μπορούσαν να αποκλείσουν όποιον παρανομούσε -ή και την ίδια την πατρίδα του- από τους Αγώνες και συνέτασσαν τους καταλόγους των Ολυμπιονικών.
Από τα μυθικά χρόνια έως και την 50η Ολυμπιάδα υπήρχε μονάχα ένας Ελλανοδίκης. Ως πρώτος Ελλανοδίκης θεωρείτο ο βασιλιάς της Ηλείας Ίφιτος, που μεταβίβασε κληρονομικά το αξίωμα στο γένος του. Ο βαθμιαίος όμως πολλαπλασιασμός των αγωνισμάτων, αλλά και ο μεγαλύτερος αριθμός των συμμετεχόντων αθλητών οδήγησε στην αύξηση των Ελλανοδικών. Μετά την 50η Ολυμπιάδα έγιναν δύο, ενώ από την 75η Ολυμπιάδα (480 π.Χ.) εννέα, από τους οποίους τρεις είχαν την εποπτεία των ιππικών αγώνων, τρεις ήταν αρμόδιοι για το πένταθλο και τρεις για τα υπόλοιπα αγωνίσματα. Από τότε και μετά ο αριθμός τους σχετιζόταν με την πόλη-κράτος των Ηλείων, αφού με δημοκρατικές διαδικασίες η κάθε φυλή εξέλεγε έναν Ελλανοδίκη. Σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία και το Φιλόστρατο από την 108η Ολυμπιάδα οι Ελλανοδίκες αυξήθηκαν σε δέκα.
Οι Ελλανοδίκες που αναλάμβαναν το έργο τους δέκα μήνες πριν από την έναρξη των Αγώνων έδιναν επίσημο όρκο και στο διάστημα της θητείας τους τελούσαν καθαρμούς και παρέμεναν στον Ελλανοδικαιώνα, κτίριο που βρισκόταν κοντά στο Γυμνάσιο. Οι νομοφύλακες τους ενημέρωναν σχετικά με τους κανονισμούς των Αγώνων. Ένα μήνα πριν από τους Αγώνες εξέταζαν τους αθλητές που είχαν συγκεντρωθεί στην Ολυμπία και επόπτευαν την προπόνησή τους.
Κατά τη διάρκεια των Αγώνων φορούσαν πορφυρό μανδύα σε ανάμνηση της βασιλικής καταγωγής του θεσμού. Ήταν στεφανωμένοι και κρατούσαν ραβδί στα χέρια τους, που αργότερα το αντικατέστησαν από κλαδί φοίνικα, σαν σύμβολο της εξουσίας τους. Κάθονταν σε ειδικά διαμορφωμένες θέσεις στα στάδιο, τις μόνες που υπήρχαν.
Οι αποφάσεις των Ελλανοδικών ήσαν μη ανακλητές και ήσαν από όλους αποδεκτές και σεβαστές. Όποιος αθλητής πίστευε ότι είχε αδικηθεί μπορούσε να προσφύγει στη Βουλή των Ηλείων, που συνεδρίαζε και στη διάρκεια των Αγώνων. Αν η Βουλή έκρινε ότι ο αθλητής αδικήθηκε, μπορούσε να τιμωρήσει τους Ελλανοδίκες, όχι όμως και να αλλάξει την απόφασή τους.
Την τελευταία ημέρα των Αγώνων τοποθετούσαν τρίποδα μπροστά στους Ελλανοδίκες, ενώ από τον 5ο π.Χ. αιώνα χρυσελεφάντινο τραπέζι, πάνω στο οποίο είχαν τοποθετήσει τα στεφάνια των νικητών. Όταν ο κήρυκας εκφωνούσε το όνομα του νικητή και της πατρίδας του, ο αθλητής πλησίαζε επευφημούμενος από το πλήθος, ενώ ο πρεσβύτερος Ελλανοδίκης του έβαζε στο κεφάλι το στεφάνι.
Οι Ελλανοδίκες είχαν βοηθούς στο έργο τους, τον αλυτάρχη και τους αλύτες που ήταν υπεύθυνοι για την ομαλή διεξαγωγή των Αγώνων και τους μαστιγοφόρους και τους ραβδούχους που εκτελούσαν τις αποφάσεις τους.
